“Atatürk Türkiyesi’nde çiftçiler ‘anasını da alıp git’miyor, ekonomi kararları aldırıyorlardı”
İsmet İnönü Vakfı tarafından, Ankara’daki Pembe Köşk olarak da bilinen İsmet İnönü Evi’nde, Türkiye (İzmir) İktisat Kongresi’nin ele alındığı bir konferans gerçekleştirildi.
21 Nisan 2014 00:07
Konferansa konuşmacı olarak katılan Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden Dr. Serdar Şahinkaya, Kurtuluş Savaşı’nın ardından Anadolu’nun durumu, Lozan Konferansı-kapitülasyonlar ve Türkiye’nin Lozan’daki tavrı ile ilgili olarak, katılımcıların bilgilerini tazeleyerek başladığı konferansta, Lozan’daki görüşmelere ara verildiği dönemde, 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında düzenlenen Türkiye (İzmir) İktisat Kongresi konusunda ayrıntılı bir sunum yaptı. Türkiye (İzmir) İktisat Kongresi ile ilgili basılmış kaynakları anlatan Dr. Serdar Şahinkaya, bu noktada ilginç bir bilgi verdi: “Türkiye Cumhuriyeti devletinde hiçbir zaman belge kaybolmaz. Bize onu öğrettiler. Fakat Gündüz Ökçün hocamızın kitabında görüyoruz ki, Türkiye (İzmir) İktisat Kongresi’nin encümen çalışmaları ile genel kurul görüşmelerinin tutanakları bütün araştırmalara rağmen bulunamamıştır. Evrakların 28 Mart 1923’te balyalanarak trenle Ankara’ya gönderildiğini biliyoruz. Dolayısıyla da İktisat Vekaleti’ne teslim edilmiş olması gerekiyor. Ama 28 Mart 1923’teki, Vatan Gazetesi’nin evrakların yola çıktığına dair haberi sıcaklığını koruyor. Ve kongrenin ıslak imzalı belgeleri ne Osmanlı, ne Cumhuriyet, ne de Cumhurbaşkanlığı arşivlerinde yok. Umarım ki bir yerlerden çıkacaktır.”
“RUS SEFİRİ BUGÜN O SÖZÜ ETSEYDİ…” Türkiye (İzmir) İktisat Kongresi’nin 17 Şubat 1923’te İzmir’de bin 135 delegenin katılımı ile toplandığını ifade eden Dr. Şahinkaya, dönemin ağır kış koşulları nedeniyle, kongreye katılmak isteyen özellikle Doğu ve Güneydoğu bölgesinden çok sayıda yurttaşın da günler süren yolculuklarına karşın kongrenin bitimine kadar bile İzmir’e varamadığını söyledi. Bu zor şartlarda bile bin 135 kişinin kongreye katılmasının son derece önemli olduğunu vurgulayan Dr. Şahinkaya, günümüz büyük sivil toplum örgütlerinin bile kongrelerinde bu sayılara ulaşamadıklarını belirtti. Kongreye 500 kadının da katıldığının altını çizen Şahinkaya, “Görüyorsunuz ki, Mustafa Kemal’in Türkiyesi’nde kadına kota yok.” dedi. Kongrede Mustafa Kemal Atatürk’ün uzun, kritik ve istikamet veren bir konuşma yaptığını, daha sonra da Mahmut Esat Bozkurt ve Divan Başkanı Kazım Karabekir’in katılımcılara hitap ettiğini dile getiren Dr. Şahinkaya, şöyle devam etti: “Kongreye katılan yabancı konuklardan Rus Sefiri Aralov, kısa bir konuşma yapıyor ve ‘Yaşasın Türkiye, yaşasın Türk ordusu’ diyor. Herhalde bugün bu cümleyi etseler, Ergenekoncu olarak götürülebilirlerdi. Kapitalizm, 19. yüzyılın sonundan 20. yüzyılın başına doğru patron değiştirirken, bu patronaj değişikliğine itiraz eden iki tane köylü devleti var. Birisi Mustafa Kemal’in Türkiyesi, diğeri de Lenin’in Sovyetleri’dir. Eğer Mustafa Kemal’in Türkiyesi ile Lenin’in Sovyetleri dostluğu tesis etmemiş olsaydı, ne o zamanın Sovyetleri ayakta kalabilirdi, ne de Mustafa Kemal’in Türkiyesi o kadar kısa sürede böylesi işler yapabilirdi. Tarihe bakarken, evet belki 21. yüzyılın gözlüğü ile bakacağız ama 1920’ler döneminin koşullarını da unutmadan bakacağız. Çünkü şimdilerde bazı tarihçiler 2014’ün gözlüğüyle dönüp, 1920 ve 30’ların sürükleyici aktörleri Mustafa Kemal, İsmet İnönü, Kazım Karabekir’in topyekûn hepsine ‘diktatördü, faşistti’ diye demedikleri kalmıyor. Bu kadar vicdansız ve bu kadar yüreksizler. Ve bu kadar da tarihe saygısızlar.”
Türkiye (İzmir) İktisat Kongresi’nin ayrıntılarını konferansın katılımcılarıyla paylaşan Dr. Serdar Şahinkaya, kongrenin yapıldığı han binasının ise 12 Eylül sonrası göreve gelen bir vali tarafından yıkılarak otoparka dönüştürüldüğünü anlatırken, “İktisat Kongresi’nin binasına bile sahip çıkılamamıştır.” dedi. Kongrede temsil edilen gruplar hakkında da bilgi veren Dr. Şahinkaya, “Dört sosyal sınıf; çiftçiler, tüccarlar, sanayiciler ve işçilerdi. İşçi grubunun kongreye sirayet etmiş talepleri, kongre kararları alınırken 1 Mayıs’ın emek bayramı olması da 1923 İzmir İktisat Kongresi kararları içindedir. Kongrenin böylesine ilerici bir yönü de var.” ifadelerine yer verdi. Kongrenin ve Atatürk’ün ‘liberalizme selam durduğu’ yönünde bazı eleştiriler yapıldığını anımsatan Şahinkaya, “Emperyalizmle, kapitülasyonlarla savaşan bir adamın nasıl liberalizme selam durduğunu izah edebilirler, bilemiyorum.” görüşünü dile getirdi.
YABANCI SERMAYEYE DEĞİL, SÖMÜRÜYE KARŞI ÇIKIYORLARDI Kongrenin ana şiarının “Milletimiz mazisinden değil artık istikbalinden mesuldür” olduğunu ve Mustafa Kemal’in “Milli egemenliği, iktisadi egemenlikle taçlandırmazsak sonumuz çok parlak değil” dediğini aktaran Şahinkaya, Atatürk’ün kongredeki konuşmasından kesitler de okudu. Kongrenin en çok tartışılan noktalarından birisinin yabancı sermaye konusu olduğunu ifade eden Şahinkaya, Atatürk’ün kendi sözlerinden örneklerle, aslında yabancı sermayeye karşı bir görüş bulunmadığını, yabancı sermayenin o döneme dek ülkede özel ve ayrıcalıklı tutulmasına karşı çıkıldığını anlattı. Dönemin İktisat Vekili Mahmut Esat Bozkurt ve Divan Başkanı Kazım Karabekir’in konuşmalarından da alıntılar yapan Şahinkaya, o dönemde ülkenin oluşturulmaya çalışılan üretime dayalı ve dışa bağımlı olmayan ekonomi politikası modeliyle, bugünkü Türkiye’nin durumunu da kıyasladı. Dr. Şahinkaya, şöyle dedi: “Lozan’da Atatürk ve arkadaşlarının Batı’ya selam durdukları iddia ediliyor. Hayır, Batı’ya selam durma değil, Batı’yla çata çat hesaplaşma var. Atatürk, Fatih Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni’yi de eleştiriyor. Ve ‘fetihten bir hayır gelmeyeceğini anlayın artık’ diyor, ‘üretim, üretim, üretim’ diyor. Atatürk’ün ünlü bir dış politika sözü var; ‘Yurtta sulh, cihanda sulh.’ Bu sözün iktisadi anlamı, 13,5 milyon köylü nüfusuna, ‘Artık tarlanızı ekebilirsiniz, sizi savaşa götürmeyeceğiz’ demektir. Çünkü o köylü, 50 yıl-100 yıl, yabancı topraklarda fetih peşinde koşturulmuştu. Bu kılıç-saban ikilemi, önemli bir devrimci perspektiftir ve bin 135 katılımcıya anlatılmıştır.”
Misak-ı İktisadi’nin maddelerine de değinen Şahinkaya, sözlerini şöyle sürdürdü: “Çiftçinin 83 talebi, kabul ettirdiği madde vardır. Şu anda Türkiye’de böyle bir kongre yapıldığını düşünebiliyor musunuz? ‘Ananı al git’ dedi. ‘Ananı al git’ diye bir şey yok. Mustafa Kemal’in Türkiyesi’nde çiftçiler kongreye geliyor, talepleri dinleniyor ve 83 madde halinde de talepleri kabul ediliyor. 126 madde de tüccar grubun iktisat esaslarından oluşur. Sanayicilerin 26 maddesi ve işçilerin 34 maddelik talepleriyle, toplam 291 madde kararlaştırıldı. Burada, bahtı değişen şehirler yaratmak için böyle yola çıkmıştı. Şimdiyse, özelleştirmelerle bahtı kara şehirler haline geldi. Bu maddeler, 9 Eylül 1923’te kurulan Cumhuriyet Halk Fırkası’nın parti programı oluyor. CHP’lilerin bu 291 maddeye bakmaları gerekir. Önemli bir esin kaynağıdır. Kongre, Türkiye’nin önündeki sorunların tümünü resmetmiştir. 2014’te, Türkiye böyle kongreler yapamıyor. Özellikle Batısı olmak üzere, yakılmış yıkılmış bir ülke vardır. Karayolu neredeyse yoktur, demiryolları ve deniz ticareti yabancıların elindedir. Köylerde asayiş en büyük sorundur. Toprak yoktur; tarım aletleri, makine, posta, telefon, telgraf, yasa yoktur. Bilgi yoktur; eğitimsizlik en büyük sorundur. Bu nedenle toplumun tüm katmanları önce eğitim, okul istiyor. Gümrük bağımsızlığı, kabotaj hakkı istiyor. Yabancı tekellerin kaldırılmasını, devletten kredi desteği istiyor. Yabancı sermayenin ülkeyi sömürmemesi isteniyor. İzmir İktisat Kongresi’nden kısa süre önce Atatürk, ‘halkçılık ilkesine dayanan bir parti kuracağım’ diyerek herkesten yardım istemiştir. İzmir İktisat Kongresi’nde de ortaya konan budur, amacı da budur. Daha kurulmamış bir Cumhuriyeti bekleyen iktisadi sorunların ortaya konulması ve bunlara ilişkin toplumsal kesimlerin görüşlerinin alınmasıdır.”
Şahinkaya’nın ardından, konferansı izleyen Eski Anayasa Mahkemesi Başkanı Yekta Güngör Özden, Mahmut Esat Bozkurt’un torunları Prof. Dr. Yaman Tekant ve Prof. Dr. Gül Güner, Kazım Karabekir’in kızı Timsal Karabekir ve Prof. Dr. Nesrin Çobanoğlu’nun da aralarında bulunduğu konuklar, görüşlerini dile getirdiler. Konferansın ardından, katılımcılar ev sahibi İnönü Vakfı Başkanı ve İsmet İnönü’nün kızı Özden Toker tarafından verilen kokteylde bir araya gelerek sohbet ettiler. Kokteyl sırasında, konferansı izlemek üzere gelen, Türkiye tarihinde iz bırakan İsmet İnönü, Kazım Karabekir, Mahmut Esat Bozkurt ve Hasan Ali Yücel’in çocukları ve torunlarının bir araya geldikleri fotoğraf, tarihi bir kare olarak anılara kazındı. İşte o fotoğraf ve aynı karede bir araya gelen çok özel isimler:
Fotoğraftakiler: (Soldan başlayarak) Kazım Karabekir’in kızı Timsal Karabekir, İsmet İnönü’nün kızı ve İnönü Vakfı Başkanı Özden Toker, Hasan Ali Yücel’in torunları Âli Eronat, İsmet İnönü’nün torunu CHP Ankara Milletvekili Gülsün Bilgehan, Mahmut Esat Bozkurt’un torunu Prof. Dr. Yaman Tekant ve Prof. Dr. Gül Güner, İsmet İnönü’nün torunu Şişli Belediye Başkanı Hayri İnönü…
